Reviews

“Shuggie Bain Chiếc Linh Hồn Nhỏ” lấy bối cảnh thành phố Glasgow đói nghèo và bạo lực những năm 1980, dưới thời Margaret Thatcher. Cuốn sách kể về tuổi thơ đầy bất hạnh của cậu bé Shuggie Bain. Cậu chứng kiến cha bỏ rơi 4 mẹ con, người mẹ ngập chìm trong chứng nghiện rượu, lần lượt các anh chị sau khi có thể tự lập cũng đều rời bỏ gia đình, một mình cậu vẫn kiên định ở bên mẹ với hy vọng chăm sóc và giúp mẹ vượt qua cơn nghiện.
Nghe qua về nội dung chính, có thể dễ dàng hình dung đây là một cuốn sách nhuốm màu u tối. Tác giả đào sâu khắc họa nên một bức tranh đất nước Scotland vào thập niên 80: tình trạng thất nghiệp triền miên, con người tù túng bế tắc, dẫn đến tình trạng nghiện rượu. Trạng thái say xỉn như một sự giải thoát tạm thời, để rồi khi tỉnh, họ lại nhận ra cuộc sống chán chường, túng quẫn, rồi lại tìm đến chất kích thích để có thêm chút ít thời gian thoát khỏi sự bí bách. Chất rượu chảy tràn qua từng trang sách, tạo nên một sự nhớp nháp, bám dính lấy số phận các nhân vật, và dìm họ xuống vũng lầy không đáy.
Toàn cuốn sách không có nhiều đoạn cao trào hay bất ngờ, mà lại mang đến nhiều cơn sóng cảm xúc, những biến cố cứ nối tiếp nhau, những nỗi đau cứ kéo dài bất tận. Sách đặt tên theo Shuggie Bain nhưng tác giả tập trung vào nhân vật trung tâm là người mẹ Agnes Bain hơn cả. Dù hiểu được dụng ý tác giả, mình sẽ không lấn cấn với tựa sách này nếu nó được viết theo ngôi kể thứ nhất của Shuggie.
Agnes là một phụ nữ đẹp nhưng lại là một người mẹ vô trách nhiệm. Ban đầu, cô đi theo tiếng gọi của tình yêu mà bỏ người chồng cũ. Sự quan tâm của cô không dành cho các con, mà dành cho ngoại hình của bản thân. Vào những giây phút tồi tệ nhất, cô vẫn phải trang điểm, là lượt để kiêu hãnh ngẩng cao đầu trước những bà hàng xóm xấu tính. Cuộc sống dù ở dưới đáy xã hội, vẫn phải thể hiện mình ở một đẳng cấp cao hơn khu Cổng Mỏ. Sự bê tha, bệ rạc của cô đã kéo gia đình rơi vào tấn bi kịch. Cuộc sống ngập trong men khiến cô bị bạo hạnh, phản bội, coi thường, sỉ nhục. Chút hy vọng le lói khi Agnes tiến hành cai nghiện, và tìm được tình yêu mới Eugene. Nhân vật Agnes này làm mình hiểu hơn cuộc sống và cảm giác của một người nghiện, cuộc chiến cai nghiện rồi sự bế tắc của tái nghiện. Với mình, người phụ nữ như Agnes đáng giận hơn là đáng thương.

Sự nghiệp ngập của Agnes đẩy người thân xa khỏi cô: từ chồng, đến cha mẹ ruột, rồi cả những đứa con cũng tìm đường giải thoát. Chỉ có mình cậu bé Shuggie vẫn kiên trì hy vọng vào sự thay đổi của mẹ. Shuggie có lẽ là điểm sáng duy nhất trong 700 trang sách. Cậu vật lộn để giữ cho mẹ tỉnh táo, kéo mẹ tránh xa những người chuốc say cô, dọn dẹp bãi chiến trường sau những cơn say. Ở tuổi quá nhỏ, số phận của cậu còn làm mình xót xa hơn khi cậu còn phải đối mặt với một cuộc chiến khác: cuộc chiến đi tìm bản ngã cho chính mình. Ý thức được giới tính từ khi còn khá sớm, cậu chịu đựng sự bắt nạt từ bạn bè hàng xóm, tập cách đi đứng của đàn ông, học thuộc các kết quả bóng đá. Có lẽ chính giới tính thứ 3 đã đem lại cho cậu một sự nhạy cảm tinh tế, lòng yêu thương mẹ vô bờ và sự trưởng thành sớm.

Shuggie là một nhân vật đáng khâm phục; bên cạnh đó, mình sẽ dành niềm kính trọng lớn lao hơn dành cho chính tác giả. Cuốn sách như một cuốn bán hồi ký, Douglas Stuart cũng từng là một cậu bé đồng tính, sống với một người mẹ đơn thân nghiện rượu, các anh chị đều rời bỏ gia đình. Cuốn sách được xuất bản năm 2020, khi đại dịch Covid bắt đầu bùng phát. Tác giả từng nghĩ “Thôi xong đời sự nghiệp viết vừa mới chớm nở”. Ngược lại, cuốn sách thấm đẫm chất liệu cuộc sống này nhận được nhiều lời khen ngợi và hàng loạt các đề cử cũng như giải thưởng danh giá. Và nếu Shuggie là một nhân vật có thật, cậu bé hẳn cũng sẽ viết lời đề từ “Dành tặng mẹ tôi” hay phát biểu “Nếu không có bà, cuốn tiểu thuyết này đã không thể hoàn thành” khi cuốn sách đạt giải thưởng.

Dù nhiều người cho rằng cái kết của cuốn sách là một cái kết mở không đi đến đâu, nhưng cá nhân mình sau khi đã trải qua nhiều cuốn sách với cái kết mở toang hoác hơn nhiều, thì “Shuggie Bain” ít nhất đã có vài chi tiết khép lại một quãng đời bất hạnh nhất của cậu bé. Đâu đấy, người đọc vẫn bám víu được chút hi vọng, khi Shuggie tìm được một người bạn tôn trọng giới tình của mình, và có thể bỏ quá khứ lại phía sau, bớt đi phần nào sự u tối của toàn truyện. Mình cũng đã đọc truyện ngắn “Found Wanting” của tác giả Douglas Stuart - một câu chuyện có rất nhiều tương đồng với “Shuggie Bain”. “Found Wanting” giúp ta hình dung ra ít nhiều về cuộc sống của Shuggie sau khi cuốn sách này khép lại (Bản dịch được post trên zzzreview.com).